Lwią część naszej pracy stanowią tłumaczenia dokumentów potwierdzających wykształcenie. Nasi Klienci tłumaczą wszystko: dyplomy ukończenia studiów, suplementy, świadectwa maturalne, świadectwa szkolne, świadectwa ukończenia technikum, LO czy szkół zawodowych i wiele, wiele innych. Często zadajecie nam pytanie, jak przetłumaczymy „XXX” (tytuł/przedmiot/ocenę). W poniższym artykule postanowiliśmy więc rozjaśnić kwestię tłumaczeń dokumentów szkolnych. W końcu wiedza to klucz!
Spis treści
Ogólnie o dokumentach edukacyjnych
Tłumaczenie dokumentów potwierdzających ukończenie danego szczebla edukacji to temat na obszerną książkę z zakresu translatoryki. Tutaj skoncentrujemy się na paru podstawowych założeniach dotyczących tłumaczeń z języka polskiego na angielski. Jak w wielu dziedzinach tłumaczeń, często nie ma tu jednej prawidłowej odpowiedzi. Bardzo często użycie konkretnego rozwiązania tłumaczeniowego zależy od kontekstu i odbiorcy. Proponowane przez nas zwroty wynikają z doświadczenia – działamy na rynku od 1989 roku. Są także oparte na wielu komunikatach zwrotnych od Klientów, którzy byli tak uczynni, że poinformowali nas, czy tłumaczenia okazały się zrozumiałe dla odbiorcy. Chociaż zdarza się nam czasami ugiąć, gdy zamawiający obstaje przy swoim tłumaczeniu danego zwrotu, to przeważnie sugerujemy korzystanie z naszych rozwiązań. Proponowane rozwiązania są po prostu sprawdzone w praktyce.
Jeśli jesteście mniej zainteresowani teorią, za to chcielibyście się dowiedzieć, jak obliczyć cenę tłumaczenia, zapraszamy do lektury naszego artykułu:
Tłumaczenie tytułów: magister, inżynier, licencjat
Najczęściej pojawia się pytanie: jak tłumaczyć tytuły zawodowe i stopnie naukowe? Odpowiedź jest prosta i brzmi… nie tłumaczyć! Polskie nazwy „magister”, „inżynier”, „licencjat” są właściwe dla naszego krajowego systemu edukacji. Warto zwrócić uwagę, że nawet polskie uczelnie, wydając dyplomy, pozostawiają tytuły w brzmieniu oryginalnym. Na suplementach (i to nie tylko polskich!) w punkcie 2.1 znajduje się przypis (1) – informujący, aby w przypadku tłumaczenia na język obcy pozostawić tytuł w języku wyjściowym. Największe i najbardziej prestiżowe uczelnie świata (jak Yale czy Cambridge) oraz wiele instytucji przyjmujących dokumenty (NARIC, izby architektów, adwokatów etc.) proszą, aby nie szukać na siłę ekwiwalentów w języku obcym. Jak same informują, jest to najzwyczajniej w świecie niemożliwe, a często prowadzi do zafałszowania posiadanych kwalifikacji. Średnio raz w roku zdarza się, że trafia do nas Klient, który prosi o przetłumaczenie dyplomu studiów z pozostawieniem tytułu w brzmieniu oryginalnym. Dzieje się tak, ponieważ uczelnia/inny tłumacz nie pozostawili nazwy po polsku, przez co jakaś instytucja nie chciała przyjąć dokumentu.
Propozycje tłumaczenia
No tak – zapyta ktoś – ale co, jeżeli tłumaczenie ma trafić do pracodawcy, który nie musi przecież wiedzieć, czym jest polski „magister inżynier”? Tu przychodzą z pomocą przypisy tłumacza! W nawiasach kwadratowych obok tytułu (lub – w przypadku szerszego wyjaśnienia – w przypisie dolnym) znajduje się najbliższy ekwiwalent angielski. Wygląda to mniej więcej tak:
magister [Master of Arts] lub [Master’s Degree]
licencjat [Bachelor of Arts/Science] lub [Bachelor’s Degree]
inżynier [Bachelor of Science] lub [Bachelor’s Degree]
magister inżynier [Master of Science, Engineer]
inżynier architekt [Bachelor of Science degree in Architecture (B.Sc. Eng.)]
magister inżynier architekt [Master of Science, Engineer degree in Architecture]
magister pielęgniarstwa [Master of Science degree in Nursing]
etc.
Równie często zdarza się nam zamieszczać na dole dyplomu uczelni następujący przypis:
[According to applicable regulations the title corresponding to the XXX degree shall remain in its original form when the record is translated].
* Drobna uwaga: pisownia Master’s degree jak i Master degree jest dopuszczalne, chociaż wersja z apostrofem występuje częściej.
Czy wiesz, że...
W suplementach do dyplomu nie stosujemy przypisów tłumacza w punkcie 2.1/2.2, ponieważ z treści suplementu szczegółowo wynika, czym jest dana kwalifikacja.
Nazwa dyplomu, świadectwa dojrzałości, Matura
W przypadku dokumentów szkolnych już same nazwy mogą przysporzyć kłopotów. Kończąc studia, otrzymujemy dyplom ukończenia studiów. W obiegu funkcjonuje tłumaczenie higher education diploma lub samo diploma, które – jak wynika z naszego doświadczenia – nawet jeżeli nie jest błędem, nie jest najtrafniejszą propozycją. Dlaczego? Ponieważ w polskim systemie edukacji otrzymanie dyplomu oznacza ukończenie studiów, a ukończyć studia możemy co najmniej z tytułem licencjata/inżyniera. Natomiast w wielu krajach anglosaskich diploma oznacza ukończenie części programu wyższej edukacji. Obrazowo mówiąc, jest to kwalifikacja zbliżona do polskiego wykształcenia niepełnego wyższego. Kończąc studia w Australii, po 2,5 roku uzyskałem Advanced Diploma, co poprzedzone było otrzymaniem paru poziomów zwykłego Diploma. Dopiero dokument w wersji advanced uprawniał mnie do rozpoczęcia ostatniego semestru na uniwersytecie, gdzie mogłem aplikować o przyznanie Bachelor’s Degree. Dlatego w naszych tłumaczeniach, kierując się przede wszystkim interesem Klienta, używamy opisowej nazwy:
„DIPLOMA OF COMPLETION OF POSTGRADUATE MASTER LEVEL STUDIES / UNDERGRADUATE BACHELORS LEVEL STUDIES”.
Mając na uwadze, że odbiorcy anglojęzyczni nie zawsze rozumieją system boloński (3+2,) bezpieczniej jest nie używać tłumaczenia first-cycle, second-cycle studies (tak na marginesie, to dla nas niesamowite, że wiele osób w UK nie rozumie zupełnie systemu bolońskiego, chociaż kraj do 2020 roku był w UE). Znów wiedzeni doświadczeniem, sugerujemy tłumaczenie:
studia pierwszego stopnia – undergraduate bachelor’s level studies
studia drugiego stopnia – postgraduate master’s level studies
studia jednolite – one-tier master’s level studies
Świadectwo dojrzałości czy matura?
Problematyczne bywa również nazwanie świadectwa dojrzałości, głównie za sprawą potocznej nazwy „matura”. „Świadectwo dojrzałości” (nazwę dokumentu) tłumaczymy jako Baccalaureate Certificate (lub mniej popularnie: Maturity Certificate). „Matura” z kolei, rozumiana jako egzamin maturalny/dojrzałości, wymaga już tłumaczenia opisowego, które przybliży odbiorcy, co to za egzamin. W tłumaczeniu świadectw dojrzałości używamy następującego tłumaczenia dla egzaminu maturalnego: national external examination (Matura), held at the end of upper secondary education. Dopisek (Matura) pojawia się tutaj ze względu na fakt, że co lepiej poinformowani odbiorcy (tak, zdarzają się tacy!) szukają słowa „matura”. Głównie za sprawą informatora dotyczącego polskiego systemu edukacji, który posiada większość poważnych instytucji edukacyjnych. Pamiętajmy, że chociaż w UK istnieją A-Levels (GCE Advanced Level), nie są one do końca tym samym, czym jest polska matura! Tłumaczenie polskiej matury jako GCEA to poważny błąd.
Czy wiesz, że? Francuski "Baccalauréat" lub "le bac", to kwalifikacja uzyskiwana na koniec lycée (szkoły średniej, odpowiednika naszego LO), zwykle gdy uczeń ma 18 lat.
Opisowe tłumaczenie i ramy kwalifikacji
Tak jak wyjaśniliśmy powyżej, najlepiej „egzamin maturalny” tłumaczyć opisowo, jako national external examination (Matura), held at the end of upper secondary education. A-Levels, a właściwie brytyjskie GCE, jest poziomem kwalifikacji właściwym dla brytyjskiego systemu szkolnictwa, zupełnie innego niż polski. Dopiero instytucja, która zajmuje się nostryfikacją dyplomów (np. uniwersytet lub NARIC), ocenia, jakiej kwalifikacji odpowiada polska matura. W celu ułatwienia poruszania się w gąszczu poziomów kwalifikacji i umożliwienia porównań wprowadzono ramy kwalifikacji (PRK, ERK, RQF, AQF etc.) – wspominamy o nich w dalszej części artykułu.
Warto nadmienić, że wcześniej zamiast świadectwa dojrzałości (Baccalaureate Certificate) i osobno świadectwa ukończenia szkoły (School Leaving Certificate) istniało świadectwo dojrzałości liceum/technikum/szkoły zawodowej. Te starsze świadectwa łączyły obie kwalifikacje w jednym dokumencie.
Jak tłumaczyć przedmioty z uczelni?
Przyznajemy bez bicia: z przedmiotami jest najwięcej problemów! Nie dlatego, że samo tłumaczenie nazwy „wstęp do metodologii nauczania języka angielskiego” (Introduction to Teaching English) jest specjalnie trudne. Problematyczne jest przekonanie Klienta, że jako tłumacze przysięgli musimy trzymać się oryginału. A już na pewno – trzymać się go bardziej niż nasi koledzy zajmujący się transliteracją czy tłumaczeniem tekstów marketingowych. Jeżeli przedmiot nazywa się „historia kultury” (History of Culture), to chociaż wierzymy Klientowi, iż tak naprawdę uczono na nim historii kultury polskiej (History of Polish Culture), a na uczelni, na którą aplikuje, najbliższy pojęciowo przedmiot to Cultural Heritage, jako tłumacze przysięgli zobowiązani jesteśmy zachować dosłowność. Wynika to z prostego faktu, że nie dokonujemy oceny zawartości przedmiotu (efektów kształcenia, zakresu uczonych treści etc.). Opis zawartości i treści kształcenia znajduje się w sylabusie. Pomijając nawet czasochłonność tłumaczenia wykonywanego w taki sposób, podmiotem odpowiedzialnym za odnalezienie najbliższych ekwiwalentów na gruncie danego systemu edukacji jest odbiorca, a nie tłumacz. Może to więc być uczelnia, NARIC, organ kontrolny, izba zawodowa etc. Dlatego zgodnie ze sztuką w tłumaczeniu nie szuka się na siłę ekwiwalentów (umówmy się: w każdym kraju, a nawet na każdej uczelni, będą one inne), ale zachowuje dosłowność. Ma to na celu niezmylenie odbiorcy.
Lepsze wrogiem gorszego, czyli nie na siłę!
Do dzisiaj pamiętam pewną naszą Klientkę, która zgłosiła się do naszego biura tłumaczeń przysięgłych we Wrocławiu. Była ona wybitnym muzykiem, wspaniałym specjalistą w swojej dziedzinie, wykładowcą na angielskiej uczelni muzycznej i nauczycielem gry na wiolonczeli. Nie mieliśmy żadnych podstaw, aby nie uwierzyć tak wykształconej specjalistce, że polski przedmiot w szkole muzycznej „emisja głosu” jest najbliższy pojęciowo i treściowo angielskiemu Singing, w ramach którego studenci pracują nad głosem. Pomimo naszego uznania dla ogromnej wiedzy Klientki nie mogliśmy się zgodzić na tłumaczenie inne niż Voice Emission. Udało nam się dotrzeć do sylabusów obu przedmiotów: polskiego i angielskiego. Mimo że polska „emisja głosu” pokrywała się w części z angielskim Singing i faktycznie był on najbliższy pojęciowo, istniały także między oboma przedmiotami różnice. Uniemożliwiło nam to użycie nazwy Singing w tłumaczeniu. Zrównanie obu przedmiotów byłoby błędem terminologicznym, gdyż nie odpowiadają one sobie 1 do 1.
Często staramy się znaleźć tłumaczenie, które znaczyłoby dokładnie to samo w języku obcym. Niestety w wielu sytuacjach jest to niemożliwe. W przypadku przedmiotów znacznie lepszym rozwiązaniem okazuje się zachowanie dosłowności. Wtedy to instytucja będąca odbiorcą tłumaczenia ocenia, czy dany przedmiot powinien zostać uznany. Chociaż jest to o wiele droższe niż tłumaczenie samego świadectwa/suplementu, zdarza się tłumaczenie sylabusów (np. na potrzeby HCPC). W sylabusie dokładnie opisano, co wchodzi w skład przedmiotu. Tłumaczenie dosłowne ma w przypadku systemów edukacyjnych (różniących się od siebie) dodatkową przewagę: zmusza odbiorcę do wysilenia się. Odbiorca musi podjąć próbę zrozumienia, czym jest nieznany mu przedmiot/tytuł/kwalifikacja. Używanie błędnych, chociaż najbliższych ekwiwalentów prowadzi do zafałszowania obrazu rzeczywistości. Skutkuje dodaniem lub odjęciem wiedzy wynikającej z dodanych/pominiętych treści programowych, a tym samym – okłamaniem odbiorcy.
Czy tłumaczy się oceny?
W przypadku ocen możemy udzielić prostej odpowiedzi z małym „ale”. Warto zaznaczyć, że poniższa zasada ma zastosowanie, gdy sporządzamy tłumaczenie przysięgłe, a nie zwykłe. Oceny słowne tłumaczymy, lecz robimy to dosłownie. Ogromnym błędem jest przenoszenie zagranicznej skali ocen na grunt polskiego świadectwa/dyplomu i vice versa! Skala ocen jest właściwa wyłącznie dla danej kwalifikacji. Istnieje wiele różnych skal ocen. W Polsce najpopularniejsza jest skala 5- lub 6-stopniowa (znana ze szkół średnich lub uniwersytetów). Na świecie istnieją jednak inne podejścia do oceniania, choćby skala 3-stopniowa (np. niektóre szkoły podstawowe w UK) albo skala procentowa (0–100%). Instytucja wprowadzająca skalę ocen ustala, co uczeń/student musi zrobić, aby otrzymać daną ocenę. Jak łatwo zauważyć, przy dwóch instytucjach, które mają różne kryteria ocen, różne treści nauczania, a nawet różne skale ocen, nie ma możliwości, aby je bezproblemowo zamieniać między sobą! Na szczęście na większości świadectw/suplementów znajduje się informacja dotycząca używanej skali ocen i/lub szerszy opis. Z pomocą przychodzi też Europejski System Transferu Punktów. ECTS pozwala zrozumieć, co dana ocena oznacza (np. w przypadku skali ocen na dyplomie z UK dokonujemy porównania: skala ocen z UK – skala ECTS – skala w PL).
Skala ocen używana na Uniwersytecie Szczecińskim, zgodna z ECTS
Grade used at the University |
European Grade (ECTS) |
European definition (ECTS) |
5.0 bardzo dobry (bdb) [very good] |
A |
Excellent – outstanding performance with only minor errors |
4.5 dobry plus (db+) [good plus] |
B |
Above the average standard but with some mistakes |
4.0 dobry (db) [good] |
C |
Generally sound work with a number of notable mistakes |
3.5 dostateczny plus (dst+) [satisfactory plus] |
D |
Acceptable but with significant mistakes and lack of knowledge |
3.0 dostateczny (dst) [satisfactory] |
E |
Work and results fulfil the minimum criteria |
2.0 niedostateczny [unsatisfactory – failing grade] |
F |
Work does not fulfil the minimum criteria – Credits will be awarded when the student revises everything thoroughly |
Pamiętać należy, podobnie jak przy tłumaczeniu nazw przedmiotów, że tłumacze nie dokonują ewaluacji, czy np. ocena „bardzo dobry” (very good) odpowiada stosowanemu w danym kraju, na danej uczelni, w danym roku oznaczeniu A. Jest to wtrącanie się w kompetencje organu zajmującego się uznawaniem kwalifikacji. Ponadto przeważnie jest to po prostu niewykonalne, gdyż wymaga subiektywnej oceny – nie istnieje możliwość zachowania pełnego obiektywizmu.
Problem studiów podyplomowych
Bardzo często wykonujemy dla Was tłumaczenie świadectw ukończenia studiów podyplomowych. Wiemy więc z doświadczenia, że tłumaczenie postgraduate studies może być dla odbiorcy mylące. Zdarzało się, że odbiorca pytał Klienta, dlaczego po ukończeniu studiów podyplomowych nie otrzymał on tytułu magistra (MA/MSc). Zadawał również pytanie, czy oznacza to, że Klient programu studiów wyższych nie skończył. Dlatego naszym zdaniem lepszym rozwiązaniem jest tłumaczenie non-degree postgraduate programme. Oddaje ono lepiej specyfikę polskich studiów podyplomowych, nieznanych w takiej formie w większości krajów anglosaskich. Ponadto w przypisie tłumacza zamieszczamy wypis z ustawy o szkolnictwie wyższym, uzupełniony o dodatkowe informacje.
Przypis tłumacza na świadectwie studiów podyplomowych
[Translator’s Note: Pursuant to the Art. 2 item 11 of the Polish Higher Education Act of 26 May 2013: “non-degree postgraduate programmes – shall mean a level of education open to holders of first cycle (undergraduate) qualifications and provided by a higher education institution (…) leading upon successful completion to the award of postgraduate qualifications”. Non-degree postgraduate programmes are a level of education other than first-cycle, undergraduate Bachelor degree studies; second-cycle, postgraduate Master degree studies, one-tier Master degree studies and third-cycle (PhD) doctoral studies].
Różne systemy edukacji
Podsumowując: w przypadku tłumaczeń przysięgłych dokumentacji szkolnej należy zachować ostrożność i kierować się raczej dosłownością tam, gdzie nie ma bardzo jednoznacznych ekwiwalentów. Natomiast tam, gdzie żaden ekwiwalent nie istnieje – stosować tłumaczenie opisowe. Takie tłumaczenia są przede wszystkim tłumaczeniami użytkowymi, które mają na celu posiadaczowi danej kwalifikacji umożliwić jej zrozumienie. Jednocześnie nie powinny wprowadzać odbiorcy w błąd przez subiektywne oceny zgodności i wagi danych kwalifikacji/przedmiotów.
Edukacyjny galimatias
Każdy system edukacji jest inny i właściwy dla danego kraju. Jak bardzo skomplikowane jest przekładanie kwalifikacji i szukanie ekwiwalentów, niech świadczy fakt, że w każdym kraju działa agencja rządowa zajmująca się nostryfikacją dyplomów (NARIC, Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej). Również Unia Europejska przez wiele lat pracowała nad wprowadzeniem Europejskiej Ramy Kwalifikacji (ERK/EQR), która porównuje stopnie, dyplomy, uprawnienia, świadectwa i kwalifikacje z różnych państw. Dodajmy jeszcze, że np. w Wielkiej Brytanii kwalifikacje zawodowe nie są przyznawane przez jeden organ! Zajmuje się tym kilka równorzędnych instytucji (Ofqual, ESFA, QAA, CAFRE i inne), posługujących się różnymi ramami kwalifikacji (RQF, CQFW, NQF, FHEQ). Łatwo zauważyć, że próby przełożenia kwalifikacji przez wynajdywanie ekwiwalentów wydają się skazane na porażkę. Stąd też główna zasada, przejawiająca się w tym artykule: tłumacz zobowiązany jest wiernie i tam, gdzie to wymagane, opisowo przetłumaczyć dokument, nie wchodząc w kompetencje instytucji, które podejmą decyzję, czy dany dokument spełnia ich wymagania.
Rabat na dokumenty szkolne
Cieszymy się, że dotarłeś/aś do samego końca naszego artykułu. Jeżeli masz jakieś pytania, wątpliwości, a może lepszy pomysł jak przetłumaczyć niektóre terminy, koniecznie daj nam znać zostawiając komentarz! Mamy także mały prezent 🙂 Każda osoba, która poda kod EDUKACJA10 podczas składania dokumentów do darmowej wyceny przez stronę przysiegle.online lub Tłumacz przysięgły Londyn otrzyma od nas rabat 10%! Rabat dotyczy tłumaczenia standardowych dokumentów szkolnych. (indeksy, suplementy, świadectwa ukończenia szkoły, świadectwa szkolne, dyplomy ukończenia studiów, świadectwa studiów podyplomowych)
