Może się wydawać, że tłumaczenie dokumentów z rejestru stanu cywilnego jest czynnością nieskomplikowaną. Niemniej jednak także w tym obszarze można napotkać liczne trudności, które pozostają nieznane nie tylko klientom (którzy zwracają się do tłumaczy w celu uzyskania profesjonalnej pomocy), ale również urzędnikom, a nawet samym tłumaczom. Nieprawidłowe tłumaczenie terminologii prawnej występującej w dokumentach wydawanych lub przyjmowanych przez urzędy stanu cywilnego może prowadzić do odrzucenia dokumentu lub, co gorsza, jego błędnej interpretacji. Pytanie, czy polskie określenia „kawaler” i „panna” należy tłumaczyć jako angielskie „single”, nie jest zatem jedynie zagadnieniem akademickim, lecz problemem o istotnym znaczeniu praktycznym, wpływającym na obieg dokumentów.
Spis treści
Określenie stanu cywilnego w Polsce
Zgodnie z Art. 26.1 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego z dnia 28 listopada 2014 r. (Dz. U. 2020 poz. 463)1 w Polsce wyróżniamy osiem określeń związanych z sytuacją osób w odniesieniu do małżeństwa. Są to: panna, kawaler, zamężna, żonaty, rozwiedziona, rozwiedziony, wdowa i wdowiec. Określenia te pojawiają się nie tylko w zaświadczeniach o stanie cywilnym wydawanych przez USC ale również w aktach zgonu i innych metrykach.
Stan cywilny – najczęstsze tłumaczenia
W przypadku tłumaczeń poświadczonych, zwanych potocznie przysięgłymi, tłumacze stają przed dylematem: czy dokonywać przekładu dosłownego, czy też dążyć do zapewnienia maksymalnej zrozumiałości dla odbiorcy poprzez zastosowanie ekwiwalentu znaczeniowego, który najlepiej oddaje treść oryginału. Choć druga opcja może wydawać się bardziej pożądana, to jej zastosowanie bywa w praktyce ograniczone. W rezultacie tłumacze nieustannie balansują między dosłownością a użyciem ekwiwalentów terminologicznych. Skoro polski ustawodawca jednoznacznie określił w przepisach prawa terminologię dotyczącą stanu cywilnego, wykluczając możliwość dowolnej interpretacji, tłumacz wykonujący tłumaczenie poświadczone zobowiązany jest do ścisłego przestrzegania tych regulacji. Poniżej przedstawiamy przykłady tłumaczeń stosowanych w praktyce przekładu dokumentów urzędowych..
Określenie stanu cywilnego w Polsce | Tłumaczenia na język angielski |
Panna | Spinster |
Kawaler | Bachelor |
Zamężna | Married (woman) |
Żonaty | Married (man) |
Rozwiedziona | Divorced (woman) |
Rozwiedziony | Divorced (man) |
Wdowa | Widow |
Wdowiec | Widower |
Czy Single to na pewno kawaler/panna?
Tłumacze często spotykają się z pytaniem, dlaczego polskie określenia „kawaler” i „panna” nie są tłumaczone jako „single”, skoro taki termin występuje, na przykład, w brytyjskich aktach stanu cywilnego. Rozwiązanie tej kwestii wymaga nie tylko znajomości metodologii pracy tłumacza, ale także dogłębnej analizy stanu prawnego w Polsce i w krajach anglosaskich.
W systemach prawnych krajów anglosaskich dokumenty urzędowe często zawierają termin „single”, który odnosi się do osoby, która nie pozostawała wcześniej w związku małżeńskim. Dosłowne tłumaczenie tego określenia na język polski mogłoby prowadzić do użycia terminów „wolny/wolna” lub „stanu wolnego”. Jednakże, jak już wspomniano, w polskim systemie prawnym nie funkcjonuje taki zapis, ponieważ określenie stanu cywilnego jednoznacznie wskazuje również na płeć danej osoby.
Warto zrozumieć, że oceną, czy polskie określenia prawne jakimi są „panna” (ang. spinster) lub „kawaler” (ang. bachelor) można na gruncie danego prawa uznać za "single" zajmują się urzędnicy dokonujący transkrypcji danego aktu stanu cywilnego.
Historia określenia single w UK
Do 2004 roku w Wielkiej Brytanii stosowano terminy „spinster” i „bachelor”, które wraz z nowelizacją przepisów zastąpiono określeniem „single”. Zmiana ta miała na celu eliminację odniesienia do płci w dokumentach urzędowych. Główną przesłanką tej nowelizacji było prawne uznanie związków partnerskich, w tym jednopłciowych, oraz naciski środowisk związanych z problematyką tożsamości płciowej. Warto jednak zauważyć, że niektórzy klienci wyrażają zaskoczenie określeniami „spinster” i „bachelor”, uznając je za archaiczne lub nacechowane pejoratywnie. W 2004 roku brytyjscy publicyści zwracali uwagę, że użycie tych terminów budziło wątpliwości nawet wśród osób nieobeznanych z językiem prawniczym. Niemniej jednak przez wiele lat były one powszechnie stosowane w dokumentach urzędowych i sądowych.
Powyższe rozważania wskazują, że tłumaczenie dokumentów urzędowych wymaga nie tylko doskonałej znajomości obu języków, ale także dogłębnej wiedzy prawniczej, pozwalającej na precyzyjne oddanie znaczenia terminów stosowanych w różnych systemach prawnych.
Parent 1 & 2
Jako interesującą kwestię warto dodać, że niektóre stany w USA poszły o krok dalej i na aktach urodzenia nie stosują określeń „matka” i „ojciec”, lecz „parent 1” i „parent 2”, aby uniknąć rozróżnienia płci rodzica. Czy oznacza to jednak, że tłumacząc akt urodzenia na potrzeby USA, należałoby zrezygnować z tradycyjnych określeń „mother” i „father” na rzecz pojęcia „parent”, które jest obce polskiemu systemowi prawnemu? Wydaje się, że dopóki w polskich aktach stanu cywilnego widnieją określenia „matka” i „ojciec”, nie jest możliwe wprowadzenie takiej zmiany w tłumaczeniu.
Podobna sytuacja występuje w przypadku tłumaczenia terminów „kawaler” i „panna” jako „single”. Byłoby to błędne tłumaczenie, ponieważ polskie określenia wynikają bezpośrednio z aktu prawnego – ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego – w której ustawodawca jednoznacznie określił płeć interesanta.
Pursuant to Art. 29.1 of the Polish Civil Registry Records Act of November 28, 2014: "The marital status record defines the marital status of a person as the situation of that person in relation to marriage: spinster, bachelor, married woman, married man, divorced woman, divorced man, widow, widower." The marital status defined in the Act as "spinster" or "bachelor" corresponds to the term "single" used in the marital status records in countries that have replaced the above-mentioned terms with a word that does not define gender (e.g. UK by the Civil Partnership Act 2004).
Specyfika polskiej panny i kawalera
W języku polskim „panna” oznacza wyłącznie kobietę, która nigdy nie zawarła związku małżeńskiego i nie jest wdową ani rozwódką. Określenie „single” nie oddaje tego znaczenia, gdyż jest pojęciowo szersze. Już ten fakt uniemożliwia zastosowanie tego terminu jako ekwiwalentu. W internetowych słownikach można również znaleźć określenia „unmarried woman” i „unmarried man”, jednak ich użycie w tłumaczonych dokumentach mogłoby być mniej zrozumiałe dla brytyjskiego urzędu stanu cywilnego niż termin „spinster”, który występował w brytyjskich aktach do 2004 roku.
Systemy administracyjno-prawne krajów anglosaskich, w których stosowane jest określenie „single”, nie są tożsame z polskim systemem prawnym, w którym takie pojęcie nie funkcjonuje. Tłumacz przysięgły, dokonując przekładu dokumentów cywilnych i prawnych, nie może bezrefleksyjnie stosować istniejących ekwiwalentów, jeżeli mają one inne zakresy znaczeniowe.
Systemy administracyjno-prawne krajów anglosaskich, w których używane jest słowo "single" nie mogą więc być przyrównane do Polskiego systemu, w których takie pojęcie nie występuje
Tłumacząc dokumenty cywilne i prawne tłumacz przysięgły nie może bezkrytycznie używać istniejących ekwiwalentów, jeżeli są one szersze/węższe znaczeniowo.
Problematyczne middle name
Pojęcie „middle name” pojawia się bardzo często w aktach stanu cywilnego krajów hiszpańskojęzycznych (przede wszystkim Filipin) oraz krajów, w których istnieje znaczna liczba imigrantów hiszpańskojęzycznych (np. USA). Słownikowo middle name tłumaczymy jako drugie imię. Na tym faktycznie moglibyśmy skończyć, jednakże w niektórych przypadkach popełnilibyśmy błąd.
Dzieje się tak dlatego, że „middle name” może oznaczać zarówno „drugie imię”, „imiona inne”, „nazwisko środkowe” [jest to określenie potoczne], „nazwisko patronimiczne” lub „nazwisko matronimiczne”. Użycie specyficznej definicji jest zależne od konkretnej sytuacji tj. pochodzenia dokumentu, obywatelstwa lub kręgu kulturowego osoby a także stanu cywilnego. Również tutaj wiele zależy czy mowa o kawalerze, pannie, mężatce lub żonatym mężczyźnie.
Middle name na Filipinach
Świetnie obrazujący zawiłości middle name jest przykład obywateli Filipin. Zgodnie z ogólnodostępnymi informacjami dot. Filipin: w przypadku osób nie będących wcześniej w związku małżeńskim „middle name” odnosi się do nazwiska matki mężczyzny lub kobiety. W przypadku kobiet, które weszły w związek małżeński z wolą przyjęcia nazwiska po mężu „middle name”, które wcześniej było nazwiskiem matki jest automatycznie zastępowane przez nazwisko panieńskie młodej mężatki. Warto więc zauważyć, że słownikowe „drugie imię” nijak nie pasuje do określenia zmieniającego się nazwiska.
Kompetencje tłumacza
Oceny i transkrypcji przetłumaczonych terminów określających stan cywilny dokonują urzędnicy, co wyraźnie wskazuje, że dokumenty przygotowywane przez tłumacza przysięgłego muszą być przede wszystkim zrozumiałe dla organów administracji. Ze względu na potencjalne trudności w dokładnym odwzorowaniu pojęć prawnych z różnych systemów, tłumacz może skorzystać z przypisu, w którym zamieści wyjaśnienie definicji dostosowane do potrzeb właściwych organów.
Źródła informacji
1. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000463
2. https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/4197006/Spinsters-and-bachelors-cut-from-marriage- lines.html
3. https://www.thetimes.co.uk/article/new-marriage-rules-to-split-with-spinster-and-bachelor-p8x0fh5phk8
4. https://www.smithsonianmag.com/smart-news/where-did-spinster-and-bachelor-come-
180964879/#:~:text=On%20this%20day%20in%202005,had%20done%20for%20decades%20prior.
5. https://www.theguardian.com/uk/2005/jul/29/gender.world
6. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2004/33/contents
