Mogłoby się wydawać, że tłumaczenie dokumentów z rejestru stanu cywilnego nie jest zbyt skomplikowaną czynnością. Jednakże i tutaj możemy znaleźć pułapki, o których nie wiedzą nie tylko Klienci (którzy przecież po to zwracają się do nas o pomoc) ale także urzędnicy, a nawet tłumacze. Nieumiejętne tłumaczenie definicji prawnych znajdujących się na dokumentach wydawanych lub przyjmowanych przez urzędy stanu cywilnego może doprowadzić do niezaakceptowania dokumentu lub co gorzej – jego błędnego odczytania. Odpowiedź na pytanie czy polski kawaler i panna to angielskie single jest więc nie tyle dyskusją akademicką, ale problemem, który realnie wpływa na obieg dokumentów.
Spis treści
Określenie stanu cywilnego w Polsce
Zgodnie z Art. 26.1 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego z dnia 28 listopada 2014 r. (Dz. U. 2020 poz. 463)1 w Polsce wyróżniamy osiem określeń związanych z sytuacją osób w odniesieniu do małżeństwa. Są to: panna, kawaler, zamężna, żonaty, rozwiedziona, rozwiedziony, wdowa i wdowiec. Określenia te pojawiają się nie tylko w zaświadczeniach o stanie cywilnym wydawanych przez USC ale również w aktach zgonu i innych metrykach.
Stan cywilny – najczęstsze tłumaczenia
W przypadku tłumaczeń poświadczonych, zwanych potocznie przysięgłymi stoimy zawsze przed pewnym problemem – czy tłumaczyć dosłownie, czy w sposób zrozumiały dla odbiorcy poprzez znalezienie odpowiednika, który będzie pokrywał się możliwie w 100% dla danego terminu. Nie jest tajemnicą, że chociaż druga opcja wydaje się korzystniejsza, tak w rzeczywistości możliwość jej użycia ma miejsce bardzo rzadko. Dlatego tłumacze nieustannie lawirują pomiędzy dosłownością a ekwiwalentami. Skoro polski ustawodawca bardzo wyraźnie wskazał w ustawie określenia jakich trzeba użyć przy określaniu czyjegoś stanu cywilnego, a więc nie pozwolił na uznaniowość, tychże terminów tłumacz wykonujący tłumaczenie poświadczone zobowiązany jest się trzymać. Poniżej przedstawiamy tłumaczenia, którymi sami posługujemy się przy przekładaniu dokumentów.
Określenie stanu cywilnego w Polsce | Tłumaczenia na język angielski |
Panna | Spinster |
Kawaler | Bachelor |
Zamężna | Married (woman) |
Żonaty | Married (man) |
Rozwiedziona | Divorced (woman) |
Rozwiedziony | Divorced (man) |
Wdowa | Widow |
Wdowiec | Widower |
Czy Single to na pewno kawaler/panna?
Tłumacząc dokumenty bardzo często pytani jesteśmy dlaczego nie przetłumaczyliśmy polskiego kawaler/panna jako single – które przecież widnieje np. w brytyjskich metrykach. Jest to problem, który wymaga nieco zrozumienia zarówno metodologii pracy tłumacza jak i stanu prawnego w Polsce i za granicą.
W krajach anglosaskich, na dokumentach pojawia się określenie „single”, które odnosi się do osoby nie będącej wcześniej w związku małżeńskim. Tłumacząc je dosłownie otrzymamy określenie „wolny/wolna” lub „stanu wolnego”. Z drugiej strony jednak, jak zdążyliśmy już ustalić, w polskim systemie prawnym nie istnieje takie określenie, gdyż gdyż stan cywilnego określa jednocześnie płeć osoby.
Warto zrozumieć, że oceną, czy polskie określenia prawne jakimi są „panna” (ang. spinster) lub „kawaler” (ang. bachelor) można na gruncie danego prawa uznać za "single" zajmują się urzędnicy dokonujący transkrypcji danego aktu stanu cywilnego.
Historia określenia single w UK
Jeszcze do niedawna, bo do 2004 roku w Wielkiej Brytanii używano określeń spinster i bachelor, które wraz z nowelizacją ustaw przekształcono na „single” (6). Zabieg ten miał na celu uniknięcie sytuacji, w której dokumenty jasno definiowały płeć petenta. Głównym powodem tego zabiegu było prawne usankcjonowanie związków partnerskich (jednopłciowych) i naciski środowisk związanych z ideologią gender. Warto jednak zauważyć, że zdziwienie u niektórych naszych Klientów z powodu określenia ich „spinster” lub „bachelor” nie jest nieuzasadnione. W 2004 roku, gdy dokonywano nowelizacji ustawy brytyjscy redaktorzy zadawali sobie na łamach periodyków, dlaczego tak długo używano określeń, które można odebrać nawet za pejoratywne – wszakże w potocznym języku „spinster” to już nieco podstarzała panna. Pokazuje to, że określenia te brzmiały co najmniej dziwnie nawet dla anglików nie obytych z terminami prawnymi. Nie zmienia to jednak faktu, że w dokumentach urzędowych i sądowych pojawiały się cały czas.
Parent 1 & 2
Jako ciekawostkę warto dodać, że np. niektóre stany w USA poszły o krok dalej i na aktach urodzenia nie używają określenia matka/ojciec ale parent 1/parent 2, w celu uniknięcia rozróżnienia płci rodzica. Czy oznacza to jednak, że tłumacząc akt urodzenia do USA, mielibyśmy zrezygnować ze swojskiego „mother/father” i przyjąć obce naszemu systemowi określenie „parent”? Wydaje się, że do czasu aż na naszych aktach stanu cywilnego widnieje „matka” i „ojciec” nie wolno nam tego zrobić.
Podobnie jest w przypadku tłumaczenia kawaler/panna na „single”. Takie tłumaczenie byłoby błędne, ponieważ polskie określenia wynikają stricte z aktu prawnego (Prawo o aktach stanu cywilnego), w którym ustawodawca postanowił wyraźnie określić płeć interesanta.
Specyfika polskiej panny i kawalera
W języku polskim „panna” oznacza wyłącznie kobietę, która nie jest rozwódką ani wdową. Określenie „single” nie oddaje tego znaczenia, gdyż jest pojęciowo szersze. Już sam ten fakt nie pozwala nam użyć w tym wypadku tłumaczenia innego niż „spinster”. W internetowych słownikach można również spotkać się z pojęciem „unmarried woman/man” ale użycie ich w tłumaczonych dokumentach było by mniej zrozumiałe np. dla brytyjskiego USC niż „spinster”, która w brytyjskich aktach występowała do 2004 roku.
Systemy administracyjno-prawne krajów anglosaskich, w których używane jest słowo „single” nie mogą więc być przyrównane do Polskiego systemu, w których takie pojęcie nie występuje. Tłumacząc dokumenty cywilne i prawne tłumacz przysięgły nie może bezkrytycznie używać istniejących ekwiwalentów, jeżeli są one szersze/węższe znaczeniowo.
Systemy administracyjno-prawne krajów anglosaskich, w których używane jest słowo "single" nie mogą więc być przyrównane do Polskiego systemu, w których takie pojęcie nie występuje
Tłumacząc dokumenty cywilne i prawne tłumacz przysięgły nie może bezkrytycznie używać istniejących ekwiwalentów, jeżeli są one szersze/węższe znaczeniowo.
Problematyczne middle name
Pojęcie „middle name” pojawia się bardzo często w aktach stanu cywilnego krajów hiszpańskojęzycznych (przede wszystkim Filipin) oraz krajów, w których istnieje znaczna liczba imigrantów hiszpańskojęzycznych (np. USA). Słownikowo middle name tłumaczymy jako drugie imię. Na tym faktycznie moglibyśmy skończyć, jednakże w niektórych przypadkach popełnilibyśmy błąd.
Dzieje się tak dlatego, że „middle name” może oznaczać zarówno „drugie imię”, „imiona inne”, „nazwisko środkowe” [jest to określenie potoczne], „nazwisko patronimiczne” lub „nazwisko matronimiczne”. Użycie specyficznej definicji jest zależne od konkretnej sytuacji tj. pochodzenia dokumentu, obywatelstwa lub kręgu kulturowego osoby a także stanu cywilnego. Również tutaj wiele zależy czy mowa o kawalerze, pannie, mężatce lub żonatym mężczyźnie.
Middle name na Filipinach
Świetnie obrazujący zawiłości middle name jest przykład obywateli Filipin. Zgodnie z ogólnodostępnymi informacjami dot. Filipin: w przypadku osób nie będących wcześniej w związku małżeńskim „middle name” odnosi się do nazwiska matki mężczyzny lub kobiety. W przypadku kobiet, które weszły w związek małżeński z wolą przyjęcia nazwiska po mężu „middle name”, które wcześniej było nazwiskiem matki jest automatycznie zastępowane przez nazwisko panieńskie młodej mężatki. Warto więc zauważyć, że słownikowe „drugie imię” nijak nie pasuje do określenia zmieniającego się nazwiska.
Kompetencje tłumacza
Oceną i transkrypcją przetłumaczonych terminów określających stan cywilny zajmują się urzędnicy, co jasno wskazuje, że dokumenty przygotowywane przez tłumacza przysięgłego muszą być zrozumiałe przede wszystkim dla urzędów. Ze względu na możliwość pojawiania się trudności w przyrównaniu do siebie poszczególnych definicji, tłumacz może posłużyć się przypisem, w którym znajdzie się opis definicji zrozumiały dla odnośnych władz.
Źródła informacji
1. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000463
2. https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/4197006/Spinsters-and-bachelors-cut-from-marriage- lines.html
3. https://www.thetimes.co.uk/article/new-marriage-rules-to-split-with-spinster-and-bachelor-p8x0fh5phk8
4. https://www.smithsonianmag.com/smart-news/where-did-spinster-and-bachelor-come-
180964879/#:~:text=On%20this%20day%20in%202005,had%20done%20for%20decades%20prior.
5. https://www.theguardian.com/uk/2005/jul/29/gender.world
6. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2004/33/contents
